FIDE Satranç Kuralları
ÖNSÖZ
FIDE Satranç Kuralları oyun
sırasında çıkabilecek bütün durumları kapsayamaz ve de her türlü durumu bir
kurala bağlayamaz. FIDE Satranç Kuralları içinde tam olarak yer almayan bir
durumla karşılaşıldığında, burada tartışılmış eşdeğer durumları gözönüne alarak
doğru bir yargıya varabilmek gerekir. FIDE Satranç Kuralları hakemlerin
yeterli, adil ve tam olarak tarafsız olduklarını varsayar. Çok detaylı
kurallar hakemin kanaat serbestliğini kısıtlar ve özel durumlardan
kaynaklanan sorunlara çözüm bulmasını önleyebilir.
FIDE tüm oyuncu ve
federasyonların bunları kabul etmesini bekler.
Üye bir federasyon aşağıdaki
gereklere uyması şartıyla daha ayrıntılı kurallar koyabilir.
a) FIDE Satranç Kuralları ile herhangi
bir şekilde çelişmeyecek.
b) Sadece kendi toprakları içinde
geçerli olacak.
c) FIDE maçları, şampiyonaları ya da
yükselme turnuvaları ve FIDE unvan ya da rating hesaplamalarına dahil
turnuvalarda uygulanmayacak.
SATRANÇ OYUNUNUN
KURALLARI
Madde 1: Satrancın
Esasları
1.1. Satranç oyunu, ‘Satranç Tahtası’
diye adlandırılan kare şeklinde bir alan üzerinde iki rakip arasında taşları
sırayla oynatılmasıyla oynanır. Oyunu beyaz taşlarla oynayan oyuncu başlatır.
Rakibi hamlesini yapmış olan taraf ‘hamlede’dir.
1.2. Her iki tarafın da amacı, rakip
şahın kurallara uygun bir hamleyle yenmekten kurtulması mümkün olmayana dek
rakip şaha saldırmaktır. Bunu başaran taraf rakibini ‘ Şah-Mat’ yapmış
demektir ve oyunu kazanır. Mat olan taraf oyunu kaybeder.
1.3. Her iki taraf için de Şah-Mat yapmak
mümkün değilse oyun berabere biter.
Madde 2: Tahta
Üzerinde Taşların Başlangıç Konumu
2.1. Satranç tahtası çizgili 64 (8x8)
eşit kareden oluşur ve kareleri sırayla açık (beyaz) ve koyu (siyah)
renktedir.
Satranç tahtası iki rakip
arasına beyaz renkli köşe karesi sağ tarafta olacak şekilde yerleştirilir.
2.2. Başlangıçta bir taraf 16 adet açık
renkli (beyaz), diğer taraf 16 adet koyu renkli (siyah) taşa sahiptir.
Bunlar:
|
Bir adet
beyaz şah (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
Bir adet
beyaz vezir (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
İki adet
beyaz kale (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
İki adet
beyaz fil (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
İki adet
beyaz at (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
Sekiz adet
beyaz piyon (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
Bir adet
siyah şah (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
Bir adet
siyah vezir (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
İki adet
siyah kale (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
İki adet
siyah fil (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
İki adet
siyah at (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
|
Sekiz adet
siyah piyon (genellikle bu sembolle gösterilir)
|
2.3. Başlangıç konumu şöyledir:
2.4. Sekiz dik sütuna ‘dikey’ (file),
sekiz yatay satıra da ‘yatay’ (rank), köşe köşeye değen aynı renkte karelerin
oluşturduğu hatta ise ‘çapraz’ ya da ‘diyagonal’ (diagonal) denir.
Madde 3: Taşların
Hareketleri
3.1. Hiç bir taş aynı renkte başka bir taşın
bulunduğu bir kareye gidemez. Eğer bir taş rakip bir taşın olduğu kareye
giderse, rakip taş yenmiş olur ve tahta dışına çıkar. 3.2-3.8 maddelerinde
tarif edilen hareketlere göre rakip taşı yeme imkanı varsa, yiyecek olan taş
bu kareye saldırıyor demektir.
3.2. Fil bulunduğu karenin çaprazlarında
herhangi bir kareye gidebilir.
3.3. Kale bulunduğu karenin dikey ve
yataylarında herhangi bir kareye gidebilir.
3.4. Vezir bulunduğu karenin dikey, yatay
ve çaprazlarında herhangi bir kareye gidebilir.
3.5. Fil, kale veya vezirle bu hamleler
yapılırken, hamle yolu üzerinde bulunan bir taşınn üzerinden atlanamaz.
3.6. At yatay, dikey ya da çapraz yönde
olmamak şartıyla bulunduğu kareye en yakın karelerden birine gidebilir. Madde
3.1 gözönüne alındığında, hamlesini yapan bir at bitişik karelerden geömiyor
sayılır.
3.7. a) Piyon bulunduğu dikeyde önündeki boş
kareye doğru ilerler, ya da,
b) İlk hareketinde, (a) paragrafında
yazdığı gibi bir kare ilerleyebilir veya bulunduğu dikeyde önündeki her iki
karenin de boş olması şartıyla iki kare ilerleyebilir, ya da
c) Yan dikeyde bir önünde bulunan (ön
çaprazda) rakip taşı yiyerek bu kareye gidebilir.
d) Bir piyon ilk hareketinde iki kare
ilerleyip rakip piyonla yanyana gelirse, rakip piyon bu piyonu sanki bir kare
ilerlemiş gibi kabul ederek yiyebilir. Bu hak sadece ilk defasında, yani iki
kare çıkışı yapılır yapılmaz geçerlidir, bu harekete ‘geçerken alma’ (en
passant) denir.
e) Bir piyon bulunduğu ilk konumdan
ilerleyerek son sıraya (rakibin ilk yatayı) vardığında, aynı hamlenin bir
parçası olarak aynı renkte bir vezir, veya bir kale, veya bir fil, veya bir
at ile değiştirilir. Oyuncunun tercihi daha önce yenmiş olan taşlarla sınırlı
değildir. Bu piyon hareketine ‘terfi’ denir ve yerine konan taş kurallara
uygun olarak derhal devreye girer.
3.8. a) Şahın iki türlü hareketi vardır.
bir veya daha fazla rakip
taş tarafından tehdit edilmemesi şartıyla komşu karelere gidebilir.
Rakip taşlar hareket
edemiyor bile olsalar, tehdit yapıyor sayılırlar.
b) Rok. Bu şahla aynı sırada bulunan
aynı renkli kalenin ortak hareketidir. Bu iki taşın hareketi tek bir hamle
sayılır; şah bulunduğu kareden kaleye doğru iki kare ilerler ve ardından kale
şahın üstünden atlayarak bir kare yanına (komşu kareye) konarak yapılır.
1) Şu durumlarda rok yapmak artık
mümkün değildir:
- şah daha önce oynamışsa,
ya da
- ilgili kale daha önce
oynamışsa.
2) Şu durumlarda rok yapmak geçici
olarak mümkün değildir:
- şahın durduğu, rok atarken
geçeceği ve rok attığında gideceği kareler rakip taşlarca tehdit ediliyorsa,
ya da
- Rok atılacak kale ile
arasında herhangi bir taş varsa.
b) Rakip taş ya da taşlar tarafından
tehdit ediliyorsa, bu taş ya da taşlar hareket edemiyor bile olsalar şah
tehdit altındadır. (şah çekilmiştir)
Şah çekmeyi beyan etmek
zorunlu değildir.
Oyuncular şahlarını tehdit
altında bırakacak hamle yapamazlar.
Madde 4: Taşların
Oynatılması
4.1. Hamleler tek elle yapılmalıdır.
4.2. Önceden niyetini belli etmek
şartıyla (örneğin ‘düzeltiyorum’ veya ‘j’adoube – jadob’ diyerek) oyuncu bir
ya da daha fazla taşı düzeltebilir.
4.3. Madde 4.2.’de açıklanan durum hariç,
sıradaki oyuncu bilerek
a) birden fazla taşa dokunmuşsa,
oynayabileceği ya da yiyebileceği ilk dokunduğu taşı oynamalı ya da
yemelidir, ya da
b) iki taraftan da birer taşa
dokunmuşsa, dokunduğu kendi taşıyla dokunduğu rakip taşı almalıdır, bu mümkün
değilse oynanabilecek ya da yenebilecek ilk dokunduğu taşı oynamalı ya da
yemelidir. Hangisine önce dokunduğu belli değilse oyuncunun öncelikle kendi
taşı dokunulmuş sayılır.
4.4. a) Eğer oyuncu şah ve kalesine bilerek dokunmuşsa bu
kaleyle mümkünse rok atmalıdır.
b) Eğer oyuncu bilerek kalesini ve
sonra şahını tutmuşsa bu hamlede bu yöne rok atamaz ve madde 4.3.a uygulanır.
4.5. Eğer oyuncu rok yapmaya niyetlenerek
aynı anda şah ve kalesini tutmuş fakat bu yöne rok atması mümkün değilse
diğer tarafa rok atmakla şahını oynamak arasında tercih yapar, şahın yapacak
hamlesi yoksa dilediği hamleyi yapmakta serbesttir.
4.6. Dokunulan taşların hiçbiri
oynanamıyor ya da yenemiyorsa, oyuncu herhangi bir hamle yapabilir.
4.7. Rakibi bu maddelerden herhangi
birini ihlal etmiş bir oyuncu, kendisi bir taşa bilerek dokunursa bu konuda
herhangi bir hak iddia edemez.
4.8. Bir taş kurallara uygun bir hamle
olarak ya da bir hamlenin kısmı olarak bir kareye bırakılmışsa bu taş başka
bir yere oynanamaz. Hamle, madde 3’de belirtilen şartlar yerine
getirildiğinde yapılmış olur.
Madde 5: Oyunun
Bitişi
5.1. a) Oyun, rakibini kurallara uygun bir hamleyle mat
yapan oyuncu tarafından kazanılır. Mat yapan hamlenin kurallara uygun bir
hamle olması halinde, oyun derhal sona erer.
b) Rakibi oyunu terkeden oyuncu oyunu
kazanır. Oyun derhal sona erer.
5.2. a) Sırada olan oyuncu kurallara uygun bir hamle
yapamıyor ve şahı da tehdit altında bulunmuyor ise oyun berabere biter. Bu
durumda oyun ‘pat’ olarak bitmiş olur. Pat yapan hamlenin kurallara uygun bir
hamle olması halinde, oyun derhal sona erer.
b) Her iki taraf için de herhangi bir
dizi hamle ile, rakip şahı mat yapmak mümkün değilse oyun berabere biter.
Oyun ‘ölü konum’ ile bitmiş olur. Bu konumu ortaya çıkaran hamlenin kurallara
uygun bir hamle olması halinde, oyun derhal sona erer.
c) İki taraf oyun sırasında aralarında
anlaşırlarsa oyun berabere biter. Oyun derhal sona erer. (bkz. Madde 9.1.)
d) Belli bir konum tahtada üç defa
tekrarlanmış veya yapılacak hamleyle tekrarlanıyorsa oyun berabere
yapılabilir. (bkz. Madde 9.2.)
e) Son 50 hamle her iki oyuncu
tarafından da piyon sürmeden ve taş yenmeden geçirilmişse oyun berabere
yapılabilir. (bkz. Madde 9.3.)
Madde 6 : Satranç
Saati
6.1. ‘Satranç Saati’, aynı anda sadece
biri çalışabilecek şekilde birbirine bir mekanizmayla bağlanmış iki
göstergeli bir saattir. Satranç Kuralları içinde ‘saat’ bu iki göstergeden
biri anlamına gelir.
‘Bayrak Düşmesi’ ise
oyuncuya tanınan zamanın bitmesi anlamına gelir.
6.2. a) Satranç saati kullanıldığında ya her bir oyuncuya
belirli bir sayıda hamle veya tüm hamleleri için belirli bir zaman verilir,
ya da baştan verilen belirli bir süre haricinde oyuncular her hamle için ek
bir süre daha alırlar. Bunlar baştan belirtilmelidir.
Oyuncunun bir önceki zaman
diliminden artırdığı süre yine kendisinindir, toplam zamanına eklenir,
‘eklemeli’ tempoda böyle değildir.
b) ‘Eklemeli’ tempoda ise her bir
oyuncuya ‘esas’ düşünme süresi ve her bir hamle için ‘ek’ düşünme süresi
verilir. Esas süre ancak ek süre bittiğinde geri saymaya başlar. Ek süre
bitmeden saate basması halinde oyuncunun esas süresi değişmez, ek sürenin ne
kadarını kullandığı önemli değildir.
6.3. Her iki göstergede de birer ‘bayrak’
vardır. Bayraklardan biri düşer düşmez Madde 6.2.a’daki şartlar gözden
geçirilmelidir
6.4. Oyun başlamadan önce, hakem
saatlerin nereye konacağına karar verir.
6.5. Oyunun başlangıcı için belirtilen
saatte beyaz oyuncunun saati çalıştırılarak oyun başlatılır.
6.6. Oyunun başlangıcında her iki oyuncu
da mevcut değilse, yarışma tüzüğünde başkaca bir kural belirtilmemiş veya
hakem farklı bir karar vermiyorsa, beyaz taşlarla oynayacak oyuncu gelene
kadarki zamanı kaybeder.
6.7. Programda belirtilen oyun başlangıç
saatine göre bir saatten fazla geç gelen oyuncu(lar) turnuva tüzüğü ya da
hakem aksi karar vermemişse oyunu kaybeder.
6.8. a) Oyun sırasında, hamlesini tahta
üzerinde yapmış olan oyuncu kendi saatini durduracak ve rakibininkini
çalıştıracaktır. Oyuncunun saatini durdurmasına engel olunmamalıdır. Eğer
yapılmış olan son hamle oyunu sona erdirmiyorsa, saate basmadıkça hamlesini
tamamlamış sayılmaz(Bkz. Madde 5.1, 5.2).
Oyuncunun tahta üzerinde
hamle yapmasıyla saate basması arasındaki süre oyuncuya verilen sürenin bir
parçası sayılır.
b) Saate hamle yapılan elle basılır.
Saat tuşunun üzerinde parmak bekletmek, ya da eli az üstünde tutmak yasaktır.
c) Oyuncular saate ölçülü
davranmalıdırlar. Saate kuvvetli basmak, ele almak ya da devirmek yasaktır.
Aksi haller Madde 13.4’e göre cezalandırılacaktır.
d) Eğer bir oyuncu saati
kullanamıyorsa, hekemce kabul edilebilir bir yardımcı kendisine temin
edilebilir. Saatler hakem tarafından uygun bir şekilde ayarlanacaktır.
6.9. Hakemin şahit olması, ya da
oyunculardan birinin yapacağı geçerli bir iddia durumunda bayrak düşmüş
olarak kabul edilir.
6.10. Madde 5.1 veya 5.2.a, b veya c
maddelerinin birindeki durumlar haricinde, eğer bir oyuncu belirtilen süre
içinde belirtilen belli sayıdaki hamleyi yapmamışsa oyunu kaybeder. Eğer son
konumda, rakip oyuncunun herhangi bir dizi hamle sonunda, hatta en kötü karşı
oyuna rağmen şah-mat yapma imkanı yoksa oyun berabere biter.
6.11. Görünür bir kusur yoksa, saatlerdeki
göstergeler esas alınır. Bariz bir kusur olması halinde saat değiştirilir. Değişim
sırasında hakem en iyi kanaatini kullanarak zamanları belirleyecektir.
6.12. Her iki bayrak da düşmüşse ve
hangisinin daha önce düştüğü tesbit edilemiyorsa, oyun devam eder.
6.13. a) Oyuna müdahele etmesi gerektiğinde, hakem
saatleri durduracaktır.
b) Hakemin yardımı gerekliyse oyuncu
saati durdurabilir, örnek olarak piyon terfisinin sözkonusu olduğu bir
durumda, gereken taş oyuncunun elinde olmayabilir.
c) Oyunun ne zaman tekrar başlayacağına
hakem karar verir.
d) Hakem çağırmak için oyunculardan
biri saatleri durdurmuşsa, hakem oyuncunun saati durdurmasının gerekli olup
olmadığını değerlendirecektir. Eğer oyuncunun saati durdurmak için haklı bir
gerekçesi yoksa, oyuncu madde 13.4’e göre cezalandırılacaktır.
6.14. Kuraldışı bir durum oluşmuş ve/veya
taşlar daha önceki bir konuma döndürülecekse, hakem zamanları ayarlamak için
en iyi kanaatini kullanacaktır. Eğer gerekliyse, saatin hamle sayacını da
ayarlayacaktır.
6.15. Tahtadaki konumu, numarasız veya
numaralarıyla beraber hamleleri ve zamanları gösteren ekran, monitör, veya
gösterim panoları turnuva salonunda kullanılabilir, ama oyuncular bunları
temel alarak herhangi bir iddiada bulunamaz.
Madde 7 : Kuraldışı
Durumlar
7.1. a) Oyun esnasında başlangıç konumunun
yanlış olarak oyuna başlandığı farkedilirse oyun iptal olacak ve yenisi
oynanacaktır.
b) Oyun esnasında farkedilen yanlışlık
sadece Madde 2.1.’in ihlali ise oyun devam eder, fakat o andaki konum doğru
yerleştirilmiş bir tahtaya aktarılır.
7.2. Oyuncular ters renklerde oyuna
başlamışlarsa, hakemin aksi yönde bir kararı olmazsa oyun devam eder.
7.3. Eğer bir oyuncu bir, ya da birden
fazla taşı devirir, yerlerini bozarsa bunları kendi zamanı içinde doğru
yerlerine koyacaktır. Eğer gerekliyse, rakip veya oyuncunun kendisi saatleri
durduracak ve hakemden yardım isteyecektir. Hakem, taşları bozan oyuncuya
ceza verebilir.
7.4. a) Eğer oyun esnasında kuraldışı bir
hamlenin yapılmış olduğu belirlenirse konum kuraldışı hamlenin hemen öncesine
getirilecektir. Kuraldışı durumun hemen öncesi belirlenemiyorsa oyun bundan
önceki belirlenebilen son konumdan devam edecektir. Saatler Madde 6.14.’e
göre ayarlanır. Madde 4.3.’e göre kuraldışı hamle yerine başka bir hamle
yapılır. Oyun bundan sonra devam edecektir.
b) Madde 7.4.a'ya göre gerekli uygulama
yapıldıktan sonra, ilk iki kez için hakem rakip oyuncuya her seferinde iki
dakika ekleyecektir;aynı oyuncunun üçüncü defa kuraldışı hamle yapması
halinde, oyun bu oyuncu için hakem tarafından kayıp ilan edilecektir.
7.5. Eğer oyun esnasında taşların doğru
yerlerinden kaydığı belirlenirse, konum kuraldışı hamlenin hemen öncesine
getirilecektir. Kuraldışı durumun hemen öncesi belirlenemiyorsa, oyun bundan
önceki belirlenebilen son konumdan devam edecektir. Saatler Madde 6.14.’e
göre ayarlanır. Oyun bundan sonra devam edecektir.
Madde 8 : Hamlelerin
Kaydedilmesi
8.1. Oyun boyunca her oyuncu kendi
hamlelerini ve rakibinin hamlelerini, cebirsel notasyonla (bkz. Ek E) hamle
hamle ve mümkün olduğunca açık ve okunaklı olarak yarışmaya ait notasyon
kağıdına yazacaklardır.
Bir oyuncu, eğer isterse
rakibinin hamlesine, kaydetmeden önce cevap verebilir. Yenisini yapmadan önce
öncekini kaydetmek zorundadır. Beraberlik teklifi her iki notasyon kağıdına
da kaydedilmelidir. (bkz. Ek E.12)
Bir oyuncu yazamıyorsa
hakemin oyunun başında karar vereceği bir miktar süre saatinden düşülecektir.
Eger bir oyuncu saate basamıyorsa, hakemin kabul edebileceği bir yardımcı
kendisine saate basılması için verilebilir. Saatler hakem tarafından adil bir
şekilde ayarlanacaktır.
8.2. Notasyon kağıdı istediği an hakeme
açık olacaktır.
8.3. Notasyon kağıdı turnuva
organizasyonunun malıdır.
8.4. Oyuncunun saatinde beş dakikadan az
zaman kalmış ve de eklemeli saat her hamle için 30 saniyeden az süre
veriyorsa Madde 8.1.’de yer alan şartları yerine getirmek zorunlu değildir.
Bayraklardan biri düşer düşmez oyuncu eksik hamlelerini notasyon kağıdına
yazarak tamamlamalıdır.
8.5. a) Her iki oyuncu da Madde 8.4. çerçevesinde
yazamıyorsa, hakem veya başka bir yardımcı orada bulunup hamleleri kaydetmeye
çalışmalıdır. Bu durumda bayraklardan biri düşer düşmez hakem saatleri
durduracaktır. Bunun üzerine oyuncular hakemin, ya da rakibinin kağıdını
kullanarak hamlelerini yazacaklardır.
b) Madde 8.4.’e göre yazamayan sadece
bir tarafsa, bayrak düşer düşmez hamle yapmadan önce eksik hamlelerini
yazmalıdır. Sıra kendinde olmak şartıyla rakibinin kağıdını kullanabilir, ama
hamle yapmadan önce rakibinin kağıdını iade etmelidir.
c) Eksiksiz bir notasyon kağıdı mevcut
değilse, ikinci bir tahta üzerinde oyuncular hakem veya bir yardımcı
nezaretinde bu eksiklikleri bulmalıdırlar. Yardımcı konumunda olan kişi oyunu
tekrarlamadan önce, il olarak mevcut konumu, saatlerdeki süreleri ve eğer
biliniyorsa kaç hamle yapılmış olduğunu kaydedecektir.
8.6. Notasyon kağıtları tamamlanamıyorsa
ve bayrağı düşen oyuncunun zaman kontrolunu geçemediği gösterilemiyorsa ve
daha fazla hamle yapıldığı açık olarak belli değilse, bir sonraki hamle bir
sonraki zaman kontrolunun ilk hamlesi sayılır.
8.7. Oyun sonuçlanınca, oyuncular sonucu
da yazarak her iki kağıdı da imzalayacaklardır. Imzalanmış sonuçlar yanlış
yazılmış olsa bile, hakem başka bir karar vermezse geçerli sayılacaklardır.
Madde 9 : Berabere
Biten Oyun
9.1. Bir oyuncu tahta üzerinde bir
hamleri yaptıktan sonra berabere önerebilir. Bu teklifi kendi saatini
durdurmadan (ve rakibinin saatini çalıştırmadan) önce yapmalıdır. Bunun
haricinde yapılan beraberlik önerileri de geçerlidir, fakat Madde 12.5 de
gözönüne alınmalıdır. Beraberlik teklifine ek olarak herhangi bir şart öne
sürülemez. Her iki durumda da beraberlik teklifi geri çekilemez ve rakip
kabul edene, sözlü olarak reddedene, taş oynama veya alma niyetiyle bir taşa
dokunana kadar geçerlidir, ya da oyun başka bir yolla neticelendirilir.
Beraberlik teklifi her iki
oyuncu tarafından da notasyon kağıdına bir işaret konarak not edilir (bkz. Ek
E).
Madde 9.2, 9.3 veya 10.2'ye
göre yapılan beraberlik talepleri aynı zamanda bir beraberlik teklifi olarak
kabul edilirler.
9.2. Hamlede olan oyuncunun talebi
üzerine, eğer aynı konum tahta üzerinde en az üç defa aşağıdaki şekillerde
oluşmuşsa (peşpeşe hamle tekrarı ile oluşması gerekmez) oyun berabere olur.
a) eğer oyuncu notasyon kağıdına önce
hamlesini yazmış, hakeme bu hamleyi yapacağını bildirmiş ve bu hamle ile aynı
konum oluşacaksa, ya da
b) son yapılan hamle ile ortaya çıkan
konum tekrarlanıyor ve sıradaki oyuncu beraberlik talebinde bulunuyorsa.
(a) ve (b)’deki konumlar,
hepsinde de eğer aynı oyuncu hamledeyse, aynı cins ve renkteki taşlar aynı
karelerde duruyorsa ve her iki oyuncunun da taşlarının mümkün olan tüm
hamleleri aynen varsa, aynı sayılır. Söz konusu konumlardan birinde geçerken
alma hakkı varsa veya rok atma hakkı kaybolmuşsa, aynı sayılmaz.
9.3. Hamlede olan oyuncunun talebi
üzerine, aşağıdaki durumlardan biri oluşmuşsa oyun berabere biter.
a) hamlesini kağıdına yazmış, hakeme bu
hamleyi yapacağını bildirmiş ve bu hamle ile, her iki taraf da son 50 hamleyi
piyon sürmeden ve taş yemeden geçirmiş olacaksa, ya da
b) son 50 hamle içinde her iki taraf da
piyon sürmemiş ve taş yememiş ise
9.4. eğer bir oyuncu 9.2 veya 9.3'e göre
beraberlik talebinde bulunmadan hamle yaparsa, o hamle için beraberlik isteme
hakkını kaybeder.
9.5. Eğer bir oyuncu Madde 9.2 ya da
9.3’e göre berabere iddia ederse, derhal saatini durduracaktır. İddiasını
geri alamaz.
a) eğer iddia doğru ise oyun derhal
berabere biter,
b) eğer iddia doğru değilse, hakem
rakibin süresine üç dakika ekleyecektir. Ayrıca, iddia sahibinin iki
dakikadan çok zamanı varsa, süresini yarıya indirir, indirilen süre üç
dakikadan çok olmayacaktır. Toplam zaman iki dakikadan az ama bir dakikadan
çoksa, kalan süreyi bir dakikaya ayarlar. Eğer toplam süre bir dakikadan az
ise, hakem iddia sahibinin süresine dokunmayacaktır. Oyun bundan sonra devam
edecek ve niyetlenen hamle oynanacaktır.
9.6. Herhangi bir dizi hamle yaparak,
hatta en kötü oyunla bile mat yapılması mümkün olmayan bir konuma erişilmişse
oyun berabere olur. Oyun derhal sona erer.
Madde 10 : Giyotin
10.1. Giyotin kalan tüm hamlelerin belirli
bir zamanda tamamlanacağı, oyunun son safhasıdır.
10.2. Eğer oyuncunun iki dakikadan az
zamanı kalmışsa bayrağı düşmeden önce berabere iddia edebilir. Oyuncu
saatleri durduracak ve hakemi çağıracaktır.
a) Eğer hakem rakibin oyunu normal
yollarla kazanmak için çaba göstermediğini veya oyunun normal yollarla kazanılamayacağını
kabul ederse beraberlik ilan edecektir. Yoksa kararını erteleyecek veya
talebi reddedecektir.
b) Eğer hakem kararını ertelemişse,
rakibe iki dakika zaman ekleyebilir ve oyun mümkünse bir hakem nezaretinde
devam edecektir. Hakem oyun sonucunu bayraklardan biri düştükten sonra ilan
edecektir.
c) Eğer hakem talebi reddetmişse,
rakibe iki dakika ekleyecektir.
d) Madde 10.2.a, b veya c'ye göre
verilen kararlar nihaidir.
10.3. Her iki bayrak da düşmüşse ve önce
hangisinin düştüğü tesbit edilemiyorsa oyun berabere biter.
Madde 11 : Puanlama
11.1. Baştan farklı bir şey ilan
edilmemişse, oyunu normal yollarla veya hükmen kazanan oyuncu bir puan alır
(1 puan), hükmen veya normal yollardan kaybeden oyuncu puan alamaz (0 puan)
ve berabere yapan oyuncu yarım puan alır (½ puan)
Madde 12 :
Oyuncuların İdaresi
12.1. Oyuncular satrancın itibarını
zedeleyecek hareketlerde bulunmayacaklardır.
12.2. Oyun süresince oyuncuların not
tutmaları, bilgi veya tavsiye kaynaklarına başvurmaları, ya da başka bir tahta
üzerinde analiz yapmaları yasaktır.
Notasyon kağıdı sadece
hamleler, saatlerdeki süreler, beraberlik teklifi ve iddiayla ilgili başka
şeyleri not etmek için kullanılacaktır.
12.3. Oyununu bitirmiş oyuncular seyirci
sayılırlar.
12.4. Oyuncuların hakemden izin almadan
‘oyun sahasını’ terketmeleri yasaktır. Oyun sahası, oyun salonu,tuvaletler,
dinlenme odaları, oyuncuların temiz hava ve kirli hava almak için çıktıkları
yerler ve hakemin belirlediği diğer bölgeler olarak tanımlanır.
Hamlede olan oyuncu hakemden
izin almadan oyun salonunu terkedemez.
12.5. Rakip oyuncuyu herhangi bir şekilde
rahatsız etmek veya dikkatini dağıtmak yasaktır, sürekli olarak inatla
berabere teklifi de buna dahildir.
12.6. 12.1-12.5 maddelerinin herhangi bir kısmının
ihlali Madde 13.4’e göre cezalandırılacaktır.
12.7. Satranç kurallarına uymayı inatla
reddeden oyuncu oyunu kaybeder. Rakibin puanı hakem tarafından belirlenir.
12.8. Her iki oyuncu da Madde 12.7’ye göre
suçlu bulunursa oyun her ikisi için de kayıp ilan edilir.
Madde 13 : Hakemin
Rolü (Önsöz’e Bakınız)
13.1. Hakem, satranç kurallarına sıkıca
uyulduğunu görecektir.,
13.2. Hakem yarışmayla en iyi şekilde
ilgilenecektir. İyi oyun ortamını ve oyuncuların rahatsız edilmemesini
sağlamalıdır. Yarışmanın gidişini idare edecektir.
13.3. Hakem özellikle oyuncular zaman
sıkışıklığı içindeyken oyunları gözleyecek, verdiği kararları uygulayacak ve
gerekli gördüğünde oyunculara ceza verecektir.
13.4. Hakem aşağıdaki cezalardan birini
veya daha çoğunu uygulayabilir:
a) bir uyarı,
b) rakibinin saatine süre eklemek,
c) cezalandırılan oyuncunun süresini
azaltmak,
d) oyunu kayıp ilan etmek,
e) hatalı tarafın o oyundan alacağı
puanı azaltmak,
f) diğer tarafın o oyundan alacağı
puanı tam puana kadar artırmak,
g) yarışmadan çıkarmak.
13.5. Dış kaynaklı bir rahatsız edilme
olduğunda, hakem her iki tarafa da ek süre verebilir.
13.6. Hakem, Satranç Kurallarında
belirtilen durumlar haricinde oyuna müdahele etmemelidir. Oyunculardan en az
birinin tüm süresini bitirdiği madde 8.5'in uygulanması haricinde, hamle
sayısını bildirmemelidir. Hakem oyuncuya rakibinin hamle yapmış olduğunu
bildirmekten kaçınmalıdır.
13.7. Diğer oyuncular veya seyirciler oyun
hakkında konuşmak veya oyuna müdahele etmemek durumundadırlar. Eğer
gerekliyse, hakem aykırı davrananları oyun salonunun dışına çıkartabilir.
Madde 14 : FIDE
14.1. Üye federasyonlar Satranç Kuralları
ile ilgili sorunlarda resmi bir karar verebilmek için FIDE’ye danışabilirler.
EKLER
A. Ertelenmiş (
Ajurne ) Oyunlar
A1. a) Bir oyun eğer seans için öngörülen zaman sonunda
bitmemişse, hakem sıradaki oyuncudan ‘gizli hamle’ yapmasını isteyecektir.
Oyuncu hamlesini açıkça anlaşılır şekilde notasyon kağıdına yazacak,
kendisinin ve rakibinin kağıtlarını zarfa koyacak, zarfı kapatacak ve bundan
sonra rakibininkini çalıştırmadan saatini durduracaktır. Saati durdurana dek
oyuncunun gizli hamleyi değiştirme hakkı vardır. Hakemin gizli hamle
yapılmasını söylemesinden sonra, oyuncu hamlesini tahta üzerinde yaparsa bu
hamleyi kağıdına gizli hamle olarak yazmalıdır.
b) Seansın sona ermesinden önce hamlede
olan oyuncu oyunu ajurne ederse, seansın sonunda yapılıyormuş gibi
değerlendirilir.
A2. Zarfın üzerinde aşağıdakiler
yazılacaktır:
a) oyuncuların adları,
b) gizli hamle
öncesi son konum,
c) her iki
oyuncunun da kullandığı süreler,
d) gizli hamleyi
yapan oyuncunun adı,
e) gizli hamlenin
kaçıncı hamle olduğu,
f) eğer ajurneden
önce yapılmışsa, beraberlik teklifi,
g) oyunun devam
edeceği gün, saat ve yer.
A3. Hakem zarfın üzerindeki bilgilerin
doğruluğunu kontrol edecektir ve zarfın korunmasından sorumludur.
A4. Eğer ajurne yapıldıktan sonra bir
oyuncu beraberlik teklif ederse, bu teklif Madde 9.1’e göre rakip oyuncu
kabul veya ret edene dek geçerlidir.
A5. Oyun devam edeceği zaman, gizli hamle
öncesi son konum tahtaya dizilecek ve ajurne edildiği andaki sürelere göre
saatler ayarlanacaktır.
A6. Oyunun devamından önce beraberlikte
anlaşılmışsa veya bir taraf hakeme terk ettiğini bildirirse oyun sonuçlanmış
olur.
A7. Zarf ancak gizli hamleye cevap
verecek oyuncu mevcutsa açılacaktır.
A8. Madde 6.9 ve 9.6 haricinde eğer gizli
hamle
belirsizse
yanlışsa
kuraldışı
bir hamleyse
bu hamleyi yapan oyuncu
oyunu kaybeder.
A9. Oyunun devamı için anlaşılmış saatte,
gizli
hamleye cevap verecek oyuncu mevcutsa zarf açılır, gizli hamle tahta üzerinde
yapılır ve saate basılır.
gizli
hamleye cevap verecek oyuncu yoksa, onun sati çalıştırılır. Bu oyuncu
geldiğinde masaya oturmadan saati durdurup hakemi çağırabilir, zarf o zaman
açılır, gizli hamle tahta üzerinde yapılır ve tekrar saat çalıştırılır.
gizli
hamleyi yapan oyuncu yoksa, rakip oyuncu hamlesini tahta üzerinde yapmadan
kağıdına yazıp zarfa koyma hakkına sahiptir. Bu durumda diğer oyuncu
geldiğinde açılmak üzere zarf hakeme verilecek ve hakem tarafından
korunacaktır.
A10. Ajurneye bir saatten fazla geç kalan
oyuncu oyunu kaybeder. Bununla beraber, geç kalan oyuncu gizli hamleyi
yapansa, aşağıdaki durumlar hariç tutulur:
Gelmeyen
oyuncu yaptığı gizli hamleyle mat yapmışsa, ya da
Gelmeyen
oyuncu yaptığı gizli hamleyle pat yapmışsa veya konum Madde 9.6’da tanımlanan
bir hale gelmişse, ya da
Gelmiş
olan oyuncu Madde 6.9’a göre zamandan kaybetmişse.
A11. a) Eğer gizli hamlenin bulunduğu zarf
kayıpsa, oyun ajurne konumundan devam edecek, saatler ajurne zamanına göre
ayarlanacaktır. Oyuncuların kullanmış oldukları süreler belli değilse,
saatler hakem tarafından ayarlanacaktır. Gizli hamleyi yapmış olan oyuncu,
yapmış olduğunu bildirdiği hamleyi tahta üzerinde yapacaktır.
b) Eğer ajurne konumunu dizmek mümkün
değilse, oyun iptal edilir ve yenisi oynanır.
A12. Oyunun devamında, oyunculardan biri
hamle yapmadan önce saatlerdeki sürelerin yanlış ayarlanmış işaret ederse
hata düzeltilmelidir. Hakem çok vahim sonuçlar doğuracağına kanaat etmezse
daha sonra yapılan iddialar dikkate alınmaz ve herhangi bir düzeltme
yapılmaz.
A13. Her devam seansının süresi hakemin
saatiyle kontrol edilecektir. Ajurnelerin başlangıç ve bitiş saatleri önceden
ilan edilecektir.
B. Hızlı Satranç
B1. Hızlı Satranç bütün hamlelerin 15 ile
60 dakika arasında sabit bir sürede tamamlanacağı bir oyun temposudur.
B2. Burada yazanlar hariç, oyunda FIDE
Satranç Kuralları geçerlidir.
B3. Oyuncuların hamleleri kaydetmeleri
gerekli değildir.
B4. Her iki oyuncu da 3 (üç) hamle
yaptıktan sonra, taşların yanlış dizilmesi, satranç tahtasının yanlış
konulması veya saatlerdeki yanlışlıkla ilgili iddialar yapılamaz.
B5. Yalnızca oyuncuların biri veya her
ikisi tarafından istenirse, hakem Madde 4 ve 10’a göre kararlar verecektir.
B6. Bir oyuncu tarafından geçerli bir
iddia yapıldığında bayrak düşmüş sayılır. Hakem bayrak düşmesini işaretten
kaçınacaktır.
B7. Zamandan kazanç iddia etmek için,
iddia eden taraf saati tamamen durduracak ve hakemi haberdar edecektir.
İddianın kabul edilmesi için her iki saat de durdurulduktan sonra iddia
sahibinin bayrağının düşmemiş, rakibininki ise düşmüş olması gerekir.
B8. Her iki bayrak da düşmüş ise oyun
berabere olur.
C. Yıldırım
C1. Yıldırım bütün hamlelerin 15 dakikadan
az sabit bir sürede
tamamlanacağı bir oyun temposudur.
C2. Burada yazanlar hariç, oyunda Hızlı
Satranç kuralları uygulanır.
C3. Kuraldışı bir hamle saate
basılmasıyla tamamlanmış olur. Rakip bu durumda hamlesini yapmadan önce
kazanç iddia edebilir. Rakip hamlesini yaptıktan sonra kuraldışı hamle
düzeltilemez.
C4. Kazanabilmek için ‘mat yapma
potansiyeli’ gereklidir. Bu, kurallara uygun bir şekilde nihai bir konum elde
edip - helpmat mantığıyla da olabilir - rakibin herhangi bir hamlesine karşı
şah çekip mat yapabilmek şeklinde tanımlanır. Böylece tek bir şaha karşı tek
şah ve iki at yeterli olmaz, ama tek şah ve tek ata karşı tek şah ve tek kale
yeterlidir.
C5. Madde 10.2 geçerli değildir.
D. Hakemin
Bulunmadığı Hallerde Giyotin
D1. Madde 10’a göre oynanan oyunlarda,
bir oyuncu saatinde iki dakikadan az zaman kaldığında ve bayrağı düşmeden
önce beraberlik iddia
edebilir. Bu, oyunu neticelendirir. İddiada aşağıdakilerden biri temel
alınacaktır:
a) rakip normal yollarla kazanamaz ise,
ya da
b) rakip oyuncu oyunu normal yollarla
kazanmak için gayret göstermiyorsa.
(a)’da oyuncu son konumu
yazmalı ve rakibi de doğrulamalıdır.
(b)’de ise oyuncu son konumu
yazmalı ve son konuma dek tutulmuş ve oyun kesilmeden önce tamamlanmış
olannotasyon kağıdını teslim etmelidir. Rakip hem son konumu, hem de notasyon
kağıdını doğrulamalıdır.
İddia, vereceği karar nihai
olacak bir hakeme iletilecektir.
| 
